Eğitim Hakkı ve Yasal Düzenlemeler

Eğitim Hakkı ve Yasal Düzenlemeler

Eğitim hakkı, her bireyin doğuştan sahip olduğu temel insan haklarından biridir. Engelli bireylerin de toplumun diğer üyeleriyle eşit koşullarda, erişilebilir ve kapsayıcı eğitim hakkına sahip olması hem ulusal hem de uluslararası mevzuatlarla güvence altına alınmıştır.

Türkiye’de engelli bireylerin eğitim hakkı; 5378 Sayılı Engelliler Hakkında Kanun, 1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu, Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği ve Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi (CRPD) gibi düzenlemelere dayanmaktadır.

Bu yazımızda, engelli bireylerin eğitim haklarını, yasal dayanaklarını, uygulama biçimlerini ve devletin sağladığı destekleri detaylı biçimde bulabilirsiniz.

Okudunuz mu?

Engelli Öğrenciler İçin Eğitim Destek Programı

Engelli Bireylerin Eğitim Hakkının Temel Amacı

Engelli bireylerin eğitim hakkının temel amacı, bireylerin:

• Topluma tam ve etkin katılımını sağlamak,
• Bağımsız yaşam becerilerini geliştirmek,
• Yeteneklerini ve potansiyellerini en üst düzeyde kullanmalarına imkân tanımak,
• Eşit fırsatlarla nitelikli eğitime erişimini güvence altına almaktır.

Bu amaç doğrultusunda devlet, engelli bireylerin her eğitim kademesinde (okul öncesi, ilkokul, ortaokul, lise, üniversite ve yaygın eğitim) eğitim alabilmesi için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.

Engelli Bireylerin Eğitim Haklarına İlişkin Yasal Dayanaklar

5378 Sayılı Engelliler Hakkında Kanun

Engelli bireylerin eğitim haklarını düzenleyen en temel ulusal mevzuattır.
Kanunun 15. maddesinde açıkça belirtilmiştir:

Hiçbir engelli, eğitim hakkından yoksun bırakılamaz.
Eğitim hizmetleri, engellilerin yetenekleri, ilgi ve becerileri doğrultusunda, destek hizmetleriyle birlikte planlanır ve yürütülür.

Bu maddeye göre devletin yükümlülükleri:

• Her engel grubuna uygun eğitim ortamları oluşturmak,
• Ulaşılabilir okullar, sınıflar ve materyaller sağlamak,
• Gerektiğinde evde veya hastanede eğitim hizmeti sunmaktır.

1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu

Bu kanun, Türkiye’de eğitimin genel ilkelerini belirler ve “her bireyin eğitim hakkı vardır” ilkesini esas alır.
Kanuna göre engelli bireyler:

• Fırsat eşitliği çerçevesinde eğitime erişir,
• Gereksinimlerine uygun özel eğitim hizmetlerinden yararlanır,
• Kendi hızında ve kapasitesine göre öğrenme sürecine katılır.

Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği

Bu yönetmelik, engelli bireylere sunulan eğitim hizmetlerinin nasıl yürütüleceğini ayrıntılı biçimde düzenler.
Buna göre:

• Engelli bireylerin eğitim planları Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından hazırlanır.
• Her öğrenci için Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) oluşturulur.
• Kaynaştırma/Bütünleştirme Eğitimi, engelli bireylerin akranlarıyla birlikte eğitim görmesini sağlar.
• Gerektiğinde özel eğitim okulları, özel sınıflar veya evde eğitim hizmetleri devreye girer.

Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi

Türkiye’nin 2009 yılında taraf olduğu bu sözleşme, engelli bireylerin eğitim hakkına küresel bir perspektif kazandırmıştır. Sözleşmenin 24. maddesi, devletlere şu yükümlülükleri getirir:

• Engelli bireylerin diğer bireylerle eşit koşullarda eğitime erişimini sağlamak,
• Eğitim ortamlarını kapsayıcı ve erişilebilir hale getirmek,
• Eğitim sürecinde gerekli bireysel desteği sunmak.

Anayasa’nın 42. Maddesi – Eğitim ve Öğrenim Hakkı

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda yer alan bu madde, tüm vatandaşların eğitim hakkını güvence altına alır.
Engelli bireylerin eğitim hakkı da bu genel hak kapsamındadır ve devletin sosyal devlet ilkesi gereği bu hakkı fiilen kullanılabilir hale getirmesi zorunludur.

Engelli Bireyler İçin Eğitim Uygulamaları

Kaynaştırma (Bütünleştirme) Eğitimi: Engelli bireylerin, engeli olmayan akranlarıyla aynı ortamda eğitim görmesini sağlar. Bu eğitim türü, toplumsal bütünleşmeyi ve eşit fırsatları destekler.
Öğrencinin başarısı için destek eğitim odaları ve özel eğitim öğretmenleri görev yapar.

Özel Eğitim Okulları: Bazı engel türlerinde bireylerin özel olarak düzenlenmiş ortamlarda eğitim görmesi gerekebilir. Bu okullar, bireyin gelişim düzeyine göre hazırlanmış özel müfredatlar la hizmet verir.

Örneğin:

• İşitme engelliler okulları
• Görme engelliler okulları
• Zihinsel engelliler eğitim merkezleri

Evde Eğitim Hizmeti

Sağlık durumu nedeniyle okula devam edemeyen engelli öğrenciler için evde eğitim programı uygulanır.
Bu hizmet, RAM tarafından planlanır ve MEB tarafından görevlendirilen öğretmenler aracılığıyla yürütülür.

Destek Eğitim Hizmetleri

Kaynaştırma eğitimi alan öğrenciler için birebir veya küçük gruplar halinde destek eğitimi verilir.
Ayrıca psikolojik danışmanlık, özel eğitim materyalleri, işaret dili tercümanlığı gibi hizmetler sağlanır.

Yükseköğretim ve Engelsiz Üniversiteler

Yükseköğretim Kurulu (YÖK), her üniversitede Engelli Öğrenci Birimleri oluşturmuştur.
Bu birimler, kampüs erişilebilirliğinden sınav düzenlemelerine kadar tüm süreçlerde öğrencilere destek verir.
“Engelsiz Üniversite Ödülleri” uygulamasıyla erişilebilirlik konusunda başarılı üniversiteler teşvik edilmektedir.

Eğitim Sürecinde Devlet Destekleri

Devlet, engelli bireylerin eğitime tam katılımını sağlamak amacıyla çeşitli destekler sunar:

• Ücretsiz taşıma hizmeti (özellikle ilköğretim çağında),
• Eğitim materyali desteği (kabartma kitap, sesli kaynak, büyük puntolu yazı),
• BEP hazırlığı için uzman desteği,
• Psikososyal destek hizmetleri,
• Sınavlarda özel düzenlemeler (ek süre, refakatçi, ayrı salon vb.),
• Aile rehberliği ve danışmanlık hizmetleri.

Ailelerin Rolü ve Katılımı

Aileler, engelli bireylerin eğitim sürecinde en önemli destek unsurlarındandır.

Eğitim sürecinde ailenin rolü şunlardır:

• Çocuğun eğitim planının hazırlanmasına katılmak,
• BEP toplantılarına düzenli olarak dahil olmak,
• Evde öğrenme ortamını desteklemek,
• Okul ve öğretmenlerle iş birliği yapmak.

Aile katılımı arttıkça, engelli öğrencinin başarı düzeyi ve toplumsal uyum oranı da yükselmektedir.

Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Her ne kadar yasal düzenlemeler gelişmiş olsa da uygulamada bazı sorunlar sürmektedir:

• Fiziksel erişim eksiklikleri,
• Nitelikli özel eğitim personeli yetersizliği,
• Toplumda farkındalık eksikliği,
• Eğitim materyallerine erişim zorlukları.

Bu sorunların çözümü için devlet kurumları, sivil toplum kuruluşları ve ailelerin iş birliği içinde çalışması büyük önem taşır.

Sonuç:

Engelli bireylerin eğitim hakkı, yalnızca bireysel bir hak değil; aynı zamanda toplumsal adalet ve fırsat eşitliğinin temel göstergesidir. Yasal düzenlemelerle güvence altına alınan bu hak, doğru uygulamalar ve toplumsal farkındalıkla desteklendiğinde, engelli bireylerin potansiyellerini gerçekleştirmeleri mümkün olur. Erişilebilir, kapsayıcı ve nitelikli bir eğitim sistemi; engelsiz bir toplumun en güçlü temelidir.

Eğitim ve İstihdam kategorisindeki tüm yazılarımıza BURADAN ulaşabilirsiniz.

Bizlere ulaşmak için İletişim